'In Ballingschap' van Lodewijk De Vocht: Terug van nooit weggeweest.

Mariepol, Kiev anno 2022… Antwerpen 1914. “l’Histoire se répète”, luidt het gezegde, al is het -jammer genoeg- intussen een huizenhoog cliché. Begin oktober 1914 nemen Duitse kanonnen van het zwaarste kaliber, onze stad in het vizier. Velen vluchten de stad uit richting Nederland, dat neutraal is gebleven. In die vluchtelingenstroom een jonge man, de 27-jarige Lodewijk De Vocht. Hij spoelt uiteindelijk aan in Rotterdam waar hij zich tijdelijk vestigt met vrouw en kind. Het levert hem de inspiratie voor het symfonisch gedicht In Ballingschap. Het is actueler dan ooit.

De beschieting van Antwerpen begint in de nacht van 7 op 8 oktober 1914. De ravage is enorm. De Antwerpse advocaat Jozef Muls noteert: “Uit alle straten kwamen ze toe, beladen met pakken en korven, met het allernoodzakelijkste of het kostbaarste en dierbaarste dat ze wilden redden. Op dat moment brandden er al heel wat huizen op het Zuid. In de Kasteelpleinstraat en in de Tolstraat waren hele rijen brandend in elkaar gestort. Bommen vielen die nacht op het gerechtshof en de bank. Iemand vertelde me dat het museum in brand stond, en dat heel Berchem en Zurenborg al platgegooid waren”. Het komt uit z’n kroniek “De Val van Antwerpen”.

“Eindeloze ellende”

Ook Lodewijk De Vocht vertrekt kort daarna richting Nederland, Z’n vrouw en hun zoontje zijn eerder al vertrokken, ze zijn al in veilige oorden. Op 9 oktober arriveert hij in Hilversum, daags nadien publiceert de krant De Gooische Post een interview met hem: “Het was een onafzienbare eindeloze processie van ellende”. Het gezin belandt uiteindelijk in Rotterdam. De Vocht krijgt in Nederland enkele kansen om composities uitgevoerd te krijgen, onder meer op 25 november in Utrecht, de dag daarna in Rotterdam. Hij dirigeert het Utrechts Stedelijk Orkest, met drie symfonische gedichten, waaronder het pas gecomponeerde Bede voor mijn Vaderland. Later bedenkt hij de nieuwe titel In Ballingschap. Hij componeert het werk op enkele weken tijd, de orkestpartijen waren pas klaar in de nacht voor de eerste repetitie.

Lodewijk De Vocht - 1917

Verklankte heimwee

Het werk opent met statig klinkende kopers, op geniale wijze drukt De Vocht het verlangen uit naar de vertrouwde thuis. Strijkers vullen aan, brede melodische lijnen meanderen langs sterk uiteenlopende gevoelens. Heimwee en verlangen, maar ook hoop en misschien zelfs een sprankel strijdlust om wat verloren is gegaan opnieuw te kunnen vatten. Muzikale golven komen en gaan, brede, fraaie harmonische kleuren wisselen af met scherpe dissonanten.

De Vocht geeft bij de partituur deze toelichting: ‘Het lied van gansch een volk in ballingschap was de aanleiding tot dit werk. De aanvangsmelodie, sober gebouwd als een choraal, is eene bede, een zielsdrang, afwisselend met een thema dat bittere smart uitdrukt. Die laatste ontwikkelt zich en groeit uit tot wanhoop of gaat over in eene stemming van verheven berusting. Wanneer om te eindigen de aanvangsmelodie hernomen wordt, is het of gansch het volk smacht naar bevrijding.’

Er zijn verschillende opnames van dit werk, we verwijzen graag naar deze opname met het Vlaams Radio Orkest, olv. Jan Latham Koenig, opname uit 2004.

De originele partituur van de compositie bestaat nog, ze wordt veilig en wel bewaard in de bibliotheek van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen.

Najaarsconcert 2018

Tijdens het najaarsconcert, op 11 november 2018, stond In Ballingschap op het programma, samen met de eerste uitvoering door deCHORALE van Eternal Light van Howard Goodall, zelf toen aanwezig. Beide werken bleken een “perfect match”, zeker op dat moment met de honderdjarige herdenking van het einde van de Eerste Wereldoorlog. Wie kon toen vermoeden dat In Ballingschap vier jaar later weer die grote actualiteitswaarde zou krijgen?!? De Vocht zou zichzelf herkennen in de vluchtelingen uit Oekraïne. Tot slot: Hij keerde in juni 1915 met z’n gezin definitief terug naar Antwerpen. Aanleiding voor de terugkeer was een telegram met het nieuws dat z’n vader overleden was. De Vocht neemt de draad van het gewone leven weer op, weliswaar in een bezette stad. In februari 1916 dirigeert De Vocht het eerste concert van de pas opgerichte Chorale Caecilia. Maar da’s weer een ander verhaal.